NIK o organizacji Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2022 roku w Krakowie: nieefektywnie wydane pieniądze

Kraków oraz Stowarzyszenie Komitet Konkursowy Kraków 2022 wydały blisko 11 mln zł na proces ubiegania się Krakowa o przyznanie roli gospodarza Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2022 r. W ocenie NIK pieniądze te wykorzystano nieefektywnie, gdyż miasto wycofało się ze starań o organizację Igrzysk, na skutek braku poparcia dla tej idei wśród mieszkańców.

NIK wytyka ministrowi sportu i turystyki, że finansowanie z budżetu państwa organizacji Igrzysk powinno nastąpić dopiero po wyrażeniu woli organizowania ich przez większość lokalnej społeczności.
Izba wykryła też nieprawidłowości w umowach miasta ze szwajcarską firmą, która starała się w jej imieniu o organizację Igrzysk, zgłosiła też uwagi do działalności Stowarzyszenia Komitet Konkursowy Kraków 2022.

Za późne referendum
Zdaniem NIK, zarówno minister sportu i turystyki jak i prezydent Krakowa prawidłowo prowadzili analizy prawne i finansowe dotyczące możliwości sfinansowania procesu ubiegania się Krakowa o organizację Igrzysk Olimpijskich w 2022 r. Zauważa jednak, że wyniki analiz wskazywały na ryzyko związane z możliwością braku poparcia społecznego organizacji Igrzysk i rekomendowały pilne przeprowadzanie badania opinii publicznej w tej sprawie w formie sondażu lub referendum. Wyniki badania opinii publicznej, realizowanego na przełomie października i listopada 2013 r. na zlecenie Miasta Krakowa przez TNS Polska S.A., pokazały 66-proc. poparcie mieszkańców Krakowa dla organizacji Igrzysk i stosunkowo wysoki odsetek przeciwników - 29 proc. (grupa 500 respondentów). W raporcie z badania zwrócono również uwagę na ryzyko zmiany opinii mieszkańców podczas debaty publicznej, co potwierdziło się w majowym referendum.
Minister sportu i turystyki zdecydował się na zawarcie umowy z Krakowem na dofinansowanie organizacji igrzysk pomimo faktu, że samorząd Krakowa nie posiadał wystarczającej wiedzy o stopniu poparcia opinii publicznej dla ich realizacji. W ocenie NIK, na etapie opracowywania projektu umowy z Krakowem, Ministerstwo Sportu i Turystyki powinno było uregulować kwestie związane z ewentualnym negatywnym wynikiem referendum, a finansowanie organizacji Zimowych Igrzysk Olimpijskich powinno nastąpić dopiero po wyrażeniu woli organizowania igrzysk przez większość mieszkańców.
W przeprowadzonym w maju 2014 r. referendum, większość mieszkańców Krakowa - aż 70 proc. głosujących - opowiedziała się przeciwko organizacji igrzysk w 2022 r. W następstwie czego miasto zrezygnowało z ubiegania się o prawo do ich organizacji. NIK podkreśla, że podjęcie uchwały o przeprowadzeniu referendum lokalnego nastąpiło na etapie znacznego zaangażowania środków publicznych (do końca marca 2014 r. wydano ok. 21 proc. środków na ten cel - 4,8 mln zł z przewidzianych ok. 22,8 mln zł). Przy okazji NIK zauważa, że mieszkańcom gmin regionu tatrzańskiego nie dano możliwość wypowiedzenia się w referendum, choć to na ich terenie miały być także rozgrywane konkurencje olimpijskie.
Jak podkreśla NIK, Gmina Miejska Kraków prawidłowo i rzetelnie udokumentowała wydatki w kwocie ponad 8,2 mln zł, które poniesiono na proces organizacji igrzysk. Zauważa jednak, że środki publiczne zostały wykorzystane nieefektywnie, odstąpiono bowiem od starań o organizację Igrzysk.

Nieprawidłowości umowy z Event Knovledge Service
Najwyższa Izba Kontroli negatywnie ocenia realizację części umowy zawartej pomiędzy miastem Kraków a szwajcarską firmą Event Knovledge Service SA. (EKS) w zakresie opracowania ekspertyz oraz studiów wykonalności obiektów sportowych i pozasportowych, nowo budowanych oraz modernizowanych. Event Knovledge Service sporządziła tylko 5 z 24 opracowań studiów wykonalności, za które otrzymała jednak pełne wynagrodzenie (ponad 645 tys. zł). Stało się tak dlatego, że zmniejszyła się liczba podmiotów biorących udział w projekcie ZIO 2022 oraz nastąpiła korekta „Planu Generalnego Igrzysk” opisanego we wniosku aplikacyjnym. Niestety Miasto Kraków w umowie zawartej ze szwajcarską firmą, a także w specyfikacji istotnych warunków zamówienia, nie dodało zapisu uzależniającego wysokość wynagrodzenia od liczby sporządzonych studiów wykonalności, a także nie uwzględniło, że może zmniejszyć się liczba opracowań. Zdaniem NIK wynagrodzenie należne wykonawcy powinno było być ustalone proporcjonalnie do liczby wykonanych opracowań. Łącznie szwajcarska firma otrzymała wynagrodzenie w wysokości prawie 4,5 mln zł, w tym za świadczenie usług - ponad 1,6 mln zł i za sporządzenie opracowań - blisko 2,9 mln zł (w tym wniosek aplikacyjny Bid Book I - prawie 2 mln zł, ekspertyz oraz studiów wykonalności pięciu obiektów - ponad 645 tys. zł oraz opracowanie strategii technicznej - 92 tys. zł).
Stowarzyszenie Komitet Konkursowy Kraków 2022 miało do dyspozycji prawie 2,5 mln zł środków publicznych na wstępny etap ubiegania się o organizację Igrzysk. Pieniądze te wydatkowano zgodnie z zawartymi umowami. Jednocześnie NIK zwraca uwagę, że Stowarzyszenie w 2013 r. nie dokumentowało w wystarczający sposób przeprowadzonych negocjacji, rozeznania rynku oraz wyboru wykonawców i ekspertów w zakresie wydatków na kwotę ponad 1,6 mln zł. Wyłączenie obowiązku stosowania przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych dotyczące zakupu wskazanych towarów i usług nie zwalniało Stowarzyszenia z zachowania należytej staranności w wydatkowaniu środków publicznych. W ocenie NIK tego rodzaju postępowanie nie gwarantowało, że środki będą wydatkowane w sposób gospodarny i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, do czego Stowarzyszenie było zobowiązane przepisami ustawy o finansach publicznych.

Promocja bez wydarzenia
Ponad 90 proc. rozliczonych środków Stowarzyszenie wydatkowało na akcje promocyjne i z zakresu public relations (1,5 mln zł tj. 61,5 proc.), bezzwrotną opłatę aplikacyjną na rzecz MKOl (ok. 480 tys. zł, tj. prawie 20 proc.) i obsługę ekspercką (ponad 252 tys. zł, tj. 10 proc.). Efektem poniesionych wydatków była m.in. realizacja kampanii informacyjno-promocyjnej „Marzenia się spełniają. Kraków 2022”. Koszty kampanii wyniosły prawie 1 mln 350 tys. zł (55 proc. wydatkowanych środków).
W przypadku Krakowa podjęcie uchwały o przeprowadzeniu referendum lokalnego nastąpiło na etapie, gdy zostały już zaangażowane znaczne środki finansowe na organizację Igrzysk. W związku z wynikiem referendum Rada Miasta podjęła uchwałę w sprawie rezygnacji Krakowa z procesu ubiegania się o prawo do organizacji Igrzysk w 2022 r. Podjęcie powyższej uchwały skutkowało brakiem możliwości wykorzystania wykonanych już prac, które zostały sfinansowane ze środków publicznych.

Zalecenie NIK
W związku z wynikami kontroli Najwyższa Izba Kontroli wnosi o rozważenie przyjęcia przez ministra sportu i turystyki reguły postępowania uzależniającej przyznanie dotacji celowej na dofinansowanie zadań związanych z organizacją igrzysk olimpijskich od rozstrzygającego wyniku referendum lokalnego wyrażającego zgodę na organizację igrzysk.

Kalendarium organizacji Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Krakowie w 2022 r.

W czerwcu 2012 r. narodziła się idea organizacji w Krakowie ZIO 2022. Jej inicjatorami były władze samorządowe regionu Małopolski, Polski Komitet Olimpijski oraz Słowacki Komitet Olimpijski;
10 maja 2013 r. Sejm RP przyjął uchwałę popierającą ubieganie się o przyznanie Krakowowi roli gospodarza ZIO 2022;
22 sierpnia 2013 r. Gmina Miejska Kraków, województwo małopolskie oraz miasto Zakopane powołały stowarzyszenie „Komitet Konkursowy Kraków 2022" z siedzibą w Krakowie, którego strategicznym celem była koordynacja współpracy na rzecz kandydatury miasta Krakowa jako organizatora ZIO 2022;
7 listopada 2013 r. Polski Komitet Olimpijski oficjalnie zgłosił kandydaturę Krakowa jako miasta gospodarza Zimowych Igrzysk Olimpijskich i Paraolimpijskich w 2022 r.;
21 listopada 2013 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę, w której zadeklarowała współpracę w organizacji w Krakowie oraz w regionie tatrzańskim po stronie polskiej i słowackiej Igrzysk Olimpijskich w 2022 r. Ponadto upoważniła ministra sportu i turystyki do koordynowania działań wspierających organizację ZIO 2022;
4 marca 2014 r. minister sportu i turystyki przekazał na rzecz Krakowa kwotę prawie 4 mln zł (pierwsza transza) z przeznaczeniem na proces ubiegania się o organizację Igrzysk;
13 marca 2014 r. Polski Komitet Olimpijski, Kraków oraz Stowarzyszenie Komitet Konkursowy Kraków 2022 złożyły w siedzibie Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego wniosek aplikacyjny (Bid Book I);
1 kwietnia 2014 r. Rada Miasta Krakowa podjęła uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum lokalnego w sprawie organizacji Zimowych Igrzysk w 2022 r.;
25 maja 2014 r. odbyło się referendum, w wyniku którego blisko 70 proc. jego uczestników opowiedziało się przeciwko organizacji w Krakowie Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2022 r.;
11 czerwca 2014 r. Rada Miasta Krakowa podjęła uchwałę o rezygnacji z procesu ubiegania się o organizację Igrzysk w 2022 r.;
12 czerwca 2014 r. minister sportu i turystyki wezwał Miasto Kraków do zwrotu 4 mln zł z uwagi na nieosiągnięcie planowanych efektów rzeczowych zadania;
3 lipca 2014 r. minister sportu i turystyki wszczął postępowanie administracyjne w sprawie zwrotu dotacji;
12 stycznia 2015 r. Miasto Kraków zwróciło na rachunek Ministerstwa Sportu i Turystyki środki dotacji wraz z odsetkami;
14 stycznia 2015 r. Miasto Kraków złożyło do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na decyzję administracyjną ministra sportu i turystyki w sprawie zwrotu środków dotacji;
do 2 grudnia 2016 r. nie doszło do rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie.

Źródło: NIK